Η περίοδος διοίκησης του ΕΑΜ στη Ροδόπη:
προσπάθειες ανασυγκρότησης της περιοχής
(Σεπτέμβριος 1944-Μάρτιος 1945)

Μαρία Γκουμπίλη

 

Με την πολιτειακή αλλαγή της 9ης Σεπτεμβρίου του 1944 στη Βουλγαρία, την κατάληψη της εξουσίας από το Πατριωτικό Μέτωπο και την υπογραφή ανακωχής, δόθηκε η δυνατότητα στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) να αναλάβει την πολιτική εξουσία των περιοχών που μέχρι τότε τελούσαν υπό βουλγαρική κατοχή.[1] Στην Κομοτηνή η εξουσία παραδόθηκε στις δυνάμεις του ΕΑΜ στις 14 Σεπτεμβρίου,[2] ενώ με εξουσιοδότηση από το 81ο Σύνταγμα του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) διορίστηκε το προσωρινό Νομαρχιακό Συμβούλιο (Ν.Σ.) Ροδόπης παρά την αδύναμη παρουσία των ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στη συγκεκριμένη περιοχή.[3]

Στο παρόν άρθρο θα παρουσιαστεί σύντομα το έργο της εαμικής διοίκησης στη Ροδόπη καθώς και οι προσπάθειες που έγιναν για να επιλυθούν τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα των κατοίκων της περιοχής όπως αυτά αναδεικνύονται μέσα από δύο, κυρίως, αρχειακές ενότητες των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ) στη Ροδόπη: το Αρχείο της Νομαρχίας και τα Κοινοτικά Αρχεία του νομού.

Στα τέλη Φεβρουαρίου 1945, λίγο πριν την παράδοση της εξουσίας στις κρατικές αρχές, ο αντιπρόεδρος του Ν.Σ. Ροδόπης, Απόστολος Αποστολίδης, κάνοντας τον απολογισμό του έργου της εαμικής διοίκησης στο διάστημα των έξι μηνών που ήταν στην εξουσία, το διέκρινε σε τρεις περιόδους: α) την περίοδο περισυλλογής, κατά την οποία έγινε προσπάθεια να κρατηθούν όσα περισσότερα είδη από τους Βούλγαρους για την διατροφή του πληθυσμού της περιφέρειας, β) την περίοδο αναδιοργάνωσης των πλουτοπαραγωγικών πηγών του Δημοσίου και των υπηρεσιών, ιδιαίτερα αυτών που ασχολούνταν με έργα πρόνοιας (ενίσχυση απόρων, θυμάτων πολέμου, ίδρυση παιδικών σταθμών, ίδρυση επιτροπής προστασίας παιδιού), εκπαίδευσης και περίθαλψης, και γ) την περίοδο του απολογισμού.[4]

Πράγματι, με την ανάληψη της εξουσίας από τις δυνάμεις του ΕΑΜ άρχισαν και οι καταγραφές του υπάρχοντος υλικού σε μετρητά και σε άλλα είδη και αγαθά που εγκαταλείφθηκαν από τους Βούλγαρους κατά την αποχώρησή τους από την περιοχή.[5] Ζητήθηκαν καταστάσεις με τον αριθμό των μελών των οικογενειών,[6] καταγράφηκαν οι ζημιές που προκλήθηκαν από τους Βούλγαρους κατά τη διάρκεια της κατοχής[7] καθώς και οι ανάγκες των κατοίκων και των κοινοτήτων για την κατασκευή κοινωφελών έργων.[8] Παράλληλα, αναζητήθηκαν λύσεις για την αντιμετώπιση διάφορων ζητημάτων όπως η οικονομική ανασυγκρότηση, η αποκατάσταση και κατοχύρωση των θεσμών, ο επισιτισμός, αλλά και η εξύψωση του επιπέδου υγείας των κατοίκων της περιοχής.

Στις πρώτες συνεδριάσεις του Ν.Σ. αποφασίστηκε ο πρόεδρός του να αναζητήσει και να διορίσει υπαλλήλους για την επάνδρωση της Νομαρχίας και της επισιτιστικής υπηρεσίας από τους ήδη υπάρχοντες δημοσίους υπαλλήλους.[9] Η λειτουργία του συμβουλίου καθώς και οι διαδικασίες για την εκλογή του και τον ορισμό των επιτροπών στηρίχθηκαν στον Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), σύμφωνα με τον οποίο στην επικράτεια του ΕΑΜ εγκαθιδρύεται ένα σύστημα διοίκησης που πηγάζει από τον λαό και θεμελιώνεται σε δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης: τον Δήμο και την Κοινότητα.[10] Την 15η Οκτωβρίου 1944 διεξήχθησαν δημοτικές και κοινοτικές εκλογές σε όλο τον νομό για την ανάδειξη δημάρχων και δημοτικών συμβουλίων Κομοτηνής και Ξάνθης καθώς και των κοινοτικών συμβουλίων όλων των κοινοτήτων της Περιφέρειας Ροδόπης[11] ενώ μέχρι το τέλος του μήνα συγκροτήθηκαν τα δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια και ανέλαβαν καθήκοντα τα μέλη τους.[12]

Το Ν.Σ. απέστειλε οδηγίες στις κοινοτικές αρχές για τον τρόπο λειτουργίας τους[13] ενώ παράλληλα ζήτησε να ενημερωθεί για τα διασωθέντα αρχεία των κοινοτήτων (ληξιαρχικά βιβλία γεννήσεων, θανάτων και γάμων, μητρώα αρρένων, δημοτολόγιο, κτηματολόγιο κ.λπ.) υπογραμμίζοντας την ανάγκη η σύνταξη των εγγράφων να γίνεται στη λαϊκή γλώσσα για να είναι κατανοητά από όλους.[14] Οι πρώτες αποφάσεις που ελήφθησαν αφορούσαν τη φορολογία των ενοικίων από μίσθωση οικιών, καταστημάτων, αγροτεμαχίων, οικοπέδων, αποθηκών[15] ή τη φορολογία των δασικών προϊόντων.[16] Σε μια προσπάθεια περιστολής των αγροζημιών ορίστηκαν πρόστιμα ή σύλληπτρα για συλληφθέντα ζώα, τα οποία κατατέθηκαν ως έκτακτα έσοδα[17] στα δημοτικά ή τα κοινοτικά ταμεία.[18] Για την αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών αναγκών η Νομαρχία Ροδόπης ζήτησε, με τηλεγράφημα στην Αυτοδιοίκηση Θεσσαλονίκης, την αποστολή καθηγητών, δασκάλων και ιατρών για τις ανάγκες της περιοχής.[19] Την ίδια περίοδο συγκροτήθηκαν Ειδικά Δικαστήρια και Στρατοδικεία στα οποία παραπέμπονταν όσοι κατηγορούνταν για συνεργασία με τους κατακτητές ή θεωρούνταν εγκληματίες πολέμου.[20] Τέλος, κλήθηκαν οι Βούλγαροι, Γερμανοί και Ιταλοί στρατιώτες και πολίτες να παρουσιαστούν στις κατά τόπους πολιτικές και στρατιωτικές αρχές και να εγκαταλείψουν την περιοχή μέχρι τα τέλη του Νοέμβρη.[21]

Για την καλύτερη επίλυση των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι κάτοικοι της περιοχής συστάθηκε μια σειρά από επιτροπές (π.χ. επισιτισμού, εκπαιδευτική, υγειονομική, καπνική κ.ά.), όπως προβλεπόταν και από τον κώδικα τοπικής αυτοδιοίκησης της ΠEEA, που είχαν ως έργο τη μελέτη, την εξέταση και τη συζήτηση των προβλημάτων των κατοίκων της περιοχής καθώς και την εξεύρεση λύσεων για αυτά.[22] Οι επιτροπές συνεργάστηκαν μεταξύ τους, με τα κοινοτικά συμβούλια ή με άλλους οργανισμούς προκειμένου να φέρουν εις πέρας το έργο τους.

Καθώς η γεωργία και η κτηνοτροφία θεωρούνταν κρίσιμες για τον επισιτισμό του πληθυσμού της η διοίκηση προσπάθησε με μια σειρά από μέτρα να προστατεύσει, να αναπτύξει και να βελτιώσει τους συγκεκριμένους τομείς. Σε αυτό το πλαίσιο αποφασίστηκαν απαλλοτριώσεις τσιφλικιών και διανομές γεωργικών κλήρων σε ακτήμονες αγρότες χωρίς να λείψουν, βέβαια, οι καθυστερήσεις στη διαδικασία και τα παράπονα από ομάδες κατοίκων.[23] Διανεμήθηκαν, επίσης, σπόροι για την καλλιέργεια σιτηρών[24] ή δημητριακά για τις ανάγκες διαβίωσης των οικογενειών της περιοχής.[25]

Ιδιαίτερη μέριμνα δόθηκε στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας. Απεστάλησαν οδηγίες στους κτηνοτρόφους για τον τρόπο φροντίδας των ζώων τους και έγιναν συστάσεις για την αποφυγή σφαγής συγκεκριμένων κατηγοριών ζώων, για την προφύλαξή τους από ασθένειες και την τήρηση των σχετικών μέτρων.[26] Σε μια προσπάθεια περιορισμού των μεταδοτικών ασθενειών των ζώων, απαγόρευσαν την εισαγωγή ζώων, δερμάτων ή μαλλιών από γειτονικές περιοχές που προσβλήθηκαν από μεταδοτική ασθένεια επιβάλλοντας χρηματικά πρόστιμα και την ποινή της φυλάκισης στους παραβάτες.[27]

Στο ίδιο πλαίσιο εντάχθηκε και η προσπάθεια να ρυθμιστούν ζητήματα που αφορούσαν τα κοπάδια Σαρακατσάνων κτηνοτρόφων της περιοχής και τις τεταμένες σχέσεις τους με τους κατοίκους των χωριών στα οποία γινόταν η βόσκηση. Η διοίκηση προσπάθησε με οδηγίες προς τις κοινότητες να διευκολύνει την επιστροφή και εγκατάστασή τους στα μέρη που ήταν εγκατεστημένοι μέχρι το 1941[28] και, παράλληλα, απαγόρευσε την εκδίωξή τους από τους κατοίκους των χωριών[29] και την επίταξη των ζώων τους.[30]

Με διάφορες αποφάσεις του Ν.Σ. ορίστηκαν οι μισθοί των υπαλλήλων του Νομού[31] και εξισώθηκαν, αρχικά, οι μισθοί των Μουσουλμάνων και, στη συνέχεια, των Αρμενίων[32] δασκάλων της περιοχής με αυτούς των «Ελλήνων».[33] Παράλληλα, υπαλληλοποιήθηκαν οι ιερείς της περιοχής ενώ αποφασίστηκε ο έλεγχος της εκκλησιαστικής περιουσίας από την αντίστοιχη επιτροπή και η διάθεσή της στα φιλανθρωπικά ιδρύματα και τους φτωχούς.[34] Οι μισθοί των υπαλλήλων αναπροσαρμόζονταν συχνά καθ’όλη τη διάρκεια της εαμικής διοίκησης καθώς κρίθηκε απαραίτητη η αύξησή τους λόγω του υψηλού κόστους ζωής.[35]

Σε ό,τι αφορά τους εργάτες, λήφθηκε μέριμνα για την προστασία τους με τον έλεγχο των επιχειρήσεων από επιτροπή,[36] ενώ για τη στήριξη των ανέργων εργατών και των απόρων αποφασίστηκε η δωρεάν παροχή ψωμιού[37] αλλά και η κατασκευή κοινωφελών έργων από τις κοινότητες για τη μείωση της ανεργίας.

Τον Νοέμβριο του 1944[38] με ψήφισμά της προς την Κυβέρνηση η Νομαρχία ζήτησε να καθοριστεί η ισοτιμία της νέας σταθεροποιημένης δραχμής με τα λέβα και να σταλούν χρήματα για την τόνωση της τοπικής αγοράς.[39] Στις αρχές Δεκεμβρίου, σε μια προσπάθεια να καθησυχαστεί και να πειστεί ο επαγγελματικός κόσμος να ανοίξει τα καταστήματά του, ανακοινώθηκε η απόφαση της Κυβερνητικής Αντιπροσωπείας Θράκης για την ισοτιμία των δύο νομισμάτων. Καθώς δεν δόθηκε ισοτιμία από την κυβέρνηση ανάμεσα στα δύο αυτά νομίσματα, εξήχθη το συμπέρασμα, μετά από συγκρίσεις μεταξύ των τιμών των προϊόντων ή των ημερομισθίων σε Βουλγαρία και Θεσσαλονίκη, ότι το λέβα βρισκόταν στην ίδια θέση με τη νέα δραχμή και ότι οι συναλλαγές σε αυτό ήταν πλήρως κατοχυρωμένες.[40] Το Ν.Σ. προχώρησε στο άμεσο άνοιγμα όλων των καταστημάτων μέσα σε 24 ώρες και προβλέφθηκαν τιμωρίες για τους καταστηματάρχες που δε συμμορφώνονταν με την ανωτέρω απόφαση.[41]

Αποφασίστηκε η σύσταση επιτροπής σε Κομοτηνή και Ξάνθη με κύριο έργο την σύνταξη καταλόγων με τα ονόματα των πλουτισάντων επί Κατοχής και την επιβολή φορολογίας.[42] Ωστόσο, το Ν.Σ. εξέτασε και το ζήτημα των ενστάσεων των πολιτών που είτε διαμαρτύρονταν γιατί βρίσκονταν αδίκως στον κατάλογο των πλουτισάντων είτε ζητούσαν να πληρώσουν σε δόσεις τους επιβληθέντες φόρους ή άλλες προθεσμίες για την πληρωμή τους[43] και ελήφθησαν αποφάσεις και για τις δύο κατηγορίες πολιτών.[44]

Το Ν.Σ. Ροδόπης έλαβε, επίσης, την απόφαση ίδρυσης υποκαταστήματος Λαϊκής Τράπεζας στην Κομοτηνή[45] και σε μια προσπάθεια ώθησης και ενίσχυσης του κύρους της τράπεζας, αποφάσισε την αγορά 1000 μετοχών και την κατάθεση χρημάτων του ταμείου της Νομαρχίας σε λογαριασμό όψεως.[46]

Επιπρόσθετα, συζητήθηκε το ζήτημα της ενίσχυσης των παλιννοστούντων προσφύγων και τονίστηκε η αναγκαιότητα στήριξης και τακτοποίησής τους από όλους τους δήμους και τις κοινότητες. H αποστολή διαβήματος στην εθνική κυβέρνηση και η σύσταση ειδικής επιτροπής για την καλύτερη εξυπηρέτηση των προσφυγικών οικογενειών αποτελούσαν επιπλέον ενέργειες του συμβουλίου.[47] Αποφασίστηκε, επίσης, η σύσταση επιτροπής για την ανέγερση και επισκευή των σπιτιών των πυροπαθών.[48]

Σε διάφορες συνεδριάσεις του Ν.Σ. συζητήθηκαν ζητήματα που αφορούσαν αιτήματα πολιτών για βοήθεια χρηματική ή σε είδος (τούβλα, καυσόξυλα κλπ). Έτσι, χορηγήθηκαν βοηθήματα σε απόρους, σε ασθενείς (φυματικούς ή άτομα που έχρηζαν χειρουργικής επέμβασης),[49] σε πολίτες που επιθυμούσαν να μεταβούν σε άλλες πόλεις προς αναζήτηση πληροφοριών για μέλη της οικογένειάς τους[50] ή για να συναντήσουν συγγενείς τους, για έξοδα κηδείας, για την μετακίνηση προσφύγων από άλλες πόλεις, για επισκευές κατοικιών ή καταστημάτων αλλά και τη φιλοξενία πρώην Ρώσων αιχμαλώτων.[51] Δόθηκαν, επίσης, εντολές πληρωμής για αγορά δερμάτων και κατασκευή παπουτσιών για τα φτωχά ή ορφανά παιδιά της πόλης[52] αλλά και για τους Πολιτοφύλακες[53] όπως εντολές πληρωμής και οικονομική ενίσχυση στον Δήμο Κομοτηνής για την κάλυψη των αναγκών του λόγω ταμειακών δυσκολιών[54] ή σε κοινότητες της περιοχής είτε για την κατασκευή κοινωφελών έργων (π.χ. γεφυρών, κινηματογράφου, δημοτικών κτηρίων) είτε για άλλες ανάγκες τους.[55]

Καθορίστηκαν οι τιμές του χόρτου για τους παραγωγούς, το εμπόριο και τους απόρους[56] αλλά και η ποιότητα του ψωμιού[57] και προτάθηκε η συγκέντρωση του λαδιού της Μαρώνειας, σιτηρών και οσπρίων από τους γεωργικούς συνεταιρισμούς για την εξασφάλιση της διατροφής του πληθυσμού.[58] Παράλληλα, απαγορεύτηκε στους εμπόρους ξένων περιφερειών να αγοράζουν προϊόντα από τις κοινότητες της περιοχής χωρίς την άδεια του επισιτισμού.[59]

Ο επισιτισμός αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα και επείγοντα προβλήματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η εαμική διοίκηση. Η διανομή των εγκαταλελειμμένων ή κατασχεθέντων τροφίμων σε κατοίκους της περιοχής, ο έλεγχος της ποιότητας του ψωμιού και η πρόσμιξη του σιταριού με κριθάρι ή/και σίκαλη, η διανομή δελτίων ψωμιού σε απόρους, η απαγόρευση εξαγωγής ζώων, σιτηρών ή άλλων προϊόντων από το Νομό προς άλλες περιφέρειες της χώρας, η χορήγηση δανείου προς άλλες περιοχές με την προϋπόθεση παροχής ειδών διατροφής ίσης αξίας για τις ανάγκες του Νομού[60] αλλά και η μετάβαση σε γειτονικές χώρες (Τουρκία, Βουλγαρία) για την προμήθεια τροφίμων ήταν μερικά από τα μέτρα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, που πήραν οι αρχές στην προσπάθειά τους να το επιλύσουν.

Το ζήτημα του ψωμιού απασχόλησε συχνά το Ν.Σ. ιδιαίτερα με το νέο έτος. Στις 2 Ιανουαρίου 1945 αποφασίστηκε η διακοπή παροχής ψωμιού στην πόλη της Κομοτηνής από 4 Ιανουαρίου 1945 σε όσους ήταν παραγωγοί δημητριακών και είχαν αποθέματα καθώς και σε όσους μπορούσαν να πληρώσουν για να τα προμηθευτούν λόγω έλλειψης δημητριακών σε άλλες, μη παραγωγικές, περιφέρειες ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο θανάτου εξαιτίας της πείνας κατοίκων των περιφερειών όπου παρατηρείτο η ανωτέρω έλλειψη.[61] Παράλληλα, έγινε πρόσκληση στους άπορους δημότες να δηλώσουν την αδυναμία προμήθειας άρτου προκειμένου να αποφευχθούν θάνατοι λόγω πείνας στην πόλη της Κομοτηνής. Υπογραμμίστηκε η διενέργεια ελέγχων καθώς και η ύπαρξη αυστηρών ποινών για τους ψευδομένους, όπως παραπομπή στη δικαιοσύνη ή κατάσχεση των δημητριακών που είχαν στην κατοχή τους. Τονίστηκε, επίσης, ο προσωρινός χαρακτήρας του μέτρου.[62] Στη συνεδρίαση της 10ης Ιανουαρίου του 1945 ελήφθησαν μέτρα για την αντιμετώπιση της έλλειψης άρτου, καθώς σύμφωνα με την Επιμελητεία του Αντάρτη (ΕΤΑ)[63], το ψωμί θα επαρκούσε μόνο για 10-15 μέρες ενώ τα δελτία του ψωμιού είχαν μειωθεί από 25 σε 9 χιλιάδες. Ασκήθηκε κριτική για την απόφαση πρόσμιξης του σιταριού με κριθάρι και σίκαλη καθώς διαπιστώθηκε, ύστερα από δοκιμή, ότι η ποιότητα του διανεμόμενου ψωμιού ήταν κακή. Αποφασίστηκε η βελτίωση της ποιότητας του ψωμιού και δόθηκαν οδηγίες στους αλευρόμυλους[64] ενώ συζητήθηκε και η αποστολή επιτροπής σε Βουλγαρία ή Τουρκία για την προμήθεια τροφίμων.

Έτσι, το Ν.Σ. Ροδόπης έστειλε στην Αδριανούπολη τον πρόεδρό του, Μιχαήλ Παπαπέτρου, προκειμένου να προμηθευτεί τρόφιμα για τη σίτιση του λαού της Κομοτηνής[65] και αποφάσισε να προμηθευτεί σιτάρι και καλαμπόκι από την ελεύθερη αγορά με τα χρήματα του ψωμιού και σε τιμές 40 έως 47 λέβα το κιλό στάρι και 26 έως 32 λέβα το κιλό καλαμπόκι αναθέτοντας την ευθύνη στην ένωση γεωργικών συνεταιρισμών.[66] Όταν τα τρόφιμα προς διανομή υπόκειντο σε κίνδυνο φθοράς ή δεν επαρκούσαν για να διανεμηθούν σε όλον τον πληθυσμό επιλεγόταν να διανεμηθούν σε αυτούς που είχαν αμεσότερες επισιτιστικές ανάγκες (π.χ. νοσοκομείο, παιδικά συσσίτια κλπ).[67]

Σε εγκύκλιο της διεύθυνσης Υγείας της διοικητικής επιτροπής της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με ημερομηνία 8 Ιανουαρίου 1945 τονιζόταν ως προτεραιότητα και το ζήτημα της εξύψωσης του επιπέδου της υγείας του λαού καθώς με τις επιπτώσεις των ασθενειών στο ενεργό εργατικό δυναμικό η χώρα έχανε ένα σημαντικό μέρος του ενώ με την παιδική θνησιμότητα στερούνταν ένα μελλοντικό παραγωγικό κεφάλαιο με επιπλέον επιπτώσεις στην εθνική οικονομία. Στη συνέχεια της εγκυκλίου υπήρχε αναφορά στην αναγκαιότητα καταπολέμησης της φθείρας προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο εξανθηματικός τύφος και δίνονταν αναλυτικά συμβουλές πώς θα γινόταν αυτό εφικτό.[68]

Ήδη από τους πρώτους μήνες της διοίκησης ελήφθησαν αποφάσεις που αφορούσαν την περίθαλψη και τη βελτίωση της υγείας των ενηλίκων και των παιδιών της περιοχής. Ανάμεσα σε αυτές ήταν η ενίσχυση του Σανατορίου Καβάλας με κάθε τρόπο,[69] η πρόσληψη σχολιάτρων για την περιστολή της νοσηρότητας και τον έλεγχο της υγιεινής των μαθητών,[70] η σύσταση παιδικών σταθμών σε Κομοτηνή και Ξάνθη για την περίθαλψη των άπορων παιδιών.[71] Έγινε, επίσης, σύσταση στις κοινότητες για πρόσληψη κοινοτικών γιατρών και σύσταση πρόχειρων μαιευτηρίων στις έδρες τους στα οποία θα προσέφεραν τις υπηρεσίες τους επίσημες μαίες.[72]

Το Νοέμβριο του 1944 κοινοποιήθηκε απόφαση της κυβερνητικής αντιπροσωπείας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με την οποία καλούνταν οι φαρμακοποιοί της περιοχής να προσέλθουν και να αναλάβουν τις εργασίες τους προκειμένου να συμβάλουν στην ανακούφιση του λαού. Ειδικότερα, προβλεπόταν η επαναλειτουργία των φαρμακείων που διατηρούσαν οι διπλωματούχοι φαρμακοποιοί στο μέρος που το είχαν πριν την είσοδο των Βουλγάρων, η παράδοση των καταληφθέντων από τους Βουλγάρους φαρμακείων στους ιδιοκτήτες τους, η συλλογή από τις αρχές του εγκαταλελειμμένου φαρμακευτικού υλικού και των φαρμακευτικών οργάνων που ήταν απαραίτητα για τη λειτουργία των φαρμακείων για να διατεθούν από το δημοτικό ή λαϊκό φαρμακείο και η δωρεάν χορήγηση φαρμάκων στους απόρους. Τέλος, καλούνταν όλοι οι φαρμακοποιοί της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης να φροντίσουν για τη συμπλήρωση των φαρμακείων τους με προμήθειες από τη Θεσσαλονίκη προκειμένου να υπάρξει επάρκεια για το λαό και δίνονταν οδηγίες για την τιμή πώλησης των φαρμάκων.[73] Λίγους μήνες μετά, εγκρίθηκε και η πληρωμή 88 χάρτινων λιρών Αγγλίας για την αγορά φαρμάκων που πραγματοποίησε η Νομαρχία από την Military Liaison (M.L).[74]

Το Ν.Σ. στη συνεδρίαση της 8ης Φεβρουαρίου 1945 αποφάσισε τη λήψη μέτρων παροχής ιατρικής περίθαλψης. Σε αυτή τη συνεδρίαση τονίστηκε ο φιλανθρωπικός σκοπός της ιατρικής και η μη άσκησή της για κερδοσκοπία. Ο πρόεδρος του συμβουλίου εισηγήθηκε την υπαλληλοποίηση των γιατρών με την χορήγηση ανώτατου μισθού προκειμένου να παράσχουν τις υπηρεσίες τους χωρίς αντίτιμο καθώς πολλοί πολίτες δεν καλούσαν τον γιατρό λόγω αδυναμίας πληρωμής του. Μετά την αποδοχή της εισήγησής του το Ν.Σ. προχώρησε στην υπαλληλοποίηση των γιατρών με μηνιαίο μισθό 30000 λέβα.[75]

Επιπρόσθετα, αποφασίστηκε, για να ενισχυθεί το Νοσοκομείο, να καταστεί επαρχιακό και να χρηματοδοτείται από την αυτοδιοίκηση για την κάλυψη των αναγκών περίθαλψης.[76] Ιδρύθηκαν, παράλληλα, τοπικές επιτροπές εθνικής αλληλεγγύης που είχαν ως έργο την περίθαλψη και ενίσχυση των απόρων και των νοσηλευομένων στο Περιφερειακό Σισμανόγλειο Νοσοκομείο.[77]

Δεν έλειψαν, ωστόσο, καταστάσεις και περιστατικά που δυσχεραίναν το έργο της διοίκησης όπως η ανάληψη πρωτοβουλιών από υπηρεσίες και τμήματά της χωρίς την προηγούμενη ενημέρωση και έγκρισή τους από την Αυτοδιοίκηση. Σε έγγραφα της Νομαρχίας τονιζόταν η αναγκαιότητα καλύτερης συνεργασίας για την αποφυγή χαλάρωσης του διοικητικού μηχανισμού και ανακοινωνόταν η υποχρέωση ενημέρωσης και έγκρισης από το Νομαρχιακό συμβούλιο κάθε απόφασης ή εντολής πριν αυτή εκτελεστεί.[78] Η έλλειψη επαρκών γραμματικών γνώσεων πολλών μελών τοπικών κλιμακίων ήταν ένα άλλο ζήτημα που απασχόλησε τη διοίκηση η οποία ζήτησε με έγγραφά της από τους δασκάλους και τους κοινοτικούς γραμματείς να συνδράμουν παρέχοντας γραμματειακή υποστήριξη κάποιες μέρες την εβδομάδα.[79]

Σε άλλο έγγραφο που απέστειλε ο πρόεδρος του Ν.Σ. προς όλα τα λαϊκά συμβούλια τονιζόταν η αναγκαιότητα να επιλύονται οι μικροϋποθέσεις των πολιτών από τις αυτοδιοικήσεις και να μη φτάνουν στο Ν.Σ. ώστε να ασχολείται με την επίλυση σημαντικότερων για το λαό ζητημάτων όπως αυτά του επισιτισμού, της περίθαλψης ή της ενίσχυσης του αγροτικού και εμπορικού κόσμου της περιοχής.[80] Από τις αρχειακές πηγές προκύπτουν, επίσης, περιπτώσεις προσπάθειας δωροδοκίας μελών της Εθνικής Πολιτοφυλακής αλλά και εκπροσώπων της διοίκησης από κατοίκους της περιοχής προκειμένου να διαγραφεί παράβασή τους ή να ικανοποιηθεί κάποιο αίτημά τους. Καταδικαζόταν η παραπάνω πρακτική ως κατάλοιπο του παρελθόντος, αποφασίστηκε να γίνουν συστάσεις στους πολίτες και προειδοποιήσεις για τη λήψη αυστηρών μέτρων στο μέλλον για την εξάλειψη αυτού του φαινόμενου τόσο για τους κατοίκους, που προσπαθούσαν να δωροδοκήσουν, όσο και για τους υπαλλήλους που υπέκυπταν στις προτάσεις των πρώτων.[81]

Προβλήματα φαίνεται να υπήρχαν και με ορισμένες τοπικές λαϊκές αυτοδιοικήσεις που στρατολογούσαν άτομα για να στελεχώσουν τις επιτροπές λαϊκής ασφάλειας όταν υπήρχε ήδη στην περιοχή τους υπηρεσία επιτροπής πολιτοφυλακής. Καλούνταν, λοιπόν, με εγκύκλιο της Εθνικής Πολιτοφυλακής να σταματήσουν τη στρατολόγηση άλλων ατόμων και να απολύσουν τα υπάρχοντα.[82] Παρατηρούνταν, επίσης, καθυστερήσεις στη διανομή τροφίμων οι οποίες οφείλονταν, κατά τη διοίκηση, σε αργοπορία στην αποστολή των δικαιολογητικών προηγούμενων διανομών από τους παντοπώλες.[83]

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και μέρους της Εθνικής Πολιτοφυλακής παρουσιάστηκαν στο νομό έκτροπα και αρκετές περιπτώσεις λεηλασίας της δημόσιας περιουσίας γεγονός που ανάγκασε το Ν.Σ. να εκδώσει αποφάσεις στις οποίες είτε συνιστούσε στις κατά τόπους επιτροπές λαϊκής ασφάλειας να δραστηριοποιηθούν, να παρακολουθούν και να καταγγέλλουν τέτοιου είδους περιστατικά καθώς και να συμβουλεύουν το λαό να αποφεύγει τις λεηλασίες,[84] είτε προέβλεπε αυστηρές ποινές όπως αυτή του τουφεκισμού στην πλατεία της Κομοτηνής για όσους εκμεταλλεύονταν ή λεηλατούσαν ιδιωτική ή δημόσια περιουσία.[85]

Στην τελευταία συνεδρίαση του Ν.Σ. στο τέλος Φεβρουαρίου, πριν την εκλογή του νέου συμβουλίου, έγινε απολογισμός της δράσης του και ένα μήνα μετά την παραπάνω συνεδρίαση εγκαταστάθηκαν οι νέες αρχές στην περιοχή και έκλεισε η περίοδος της εαμικής διοίκησης στην Ροδόπη καθώς με την απόφαση του Γενικού Διοικητή Θράκης στις 26 Μαρτίου του 1945 καταργήθηκαν οι υπηρεσίες και οι οργανισμοί (υπηρεσίες αυτοδιοίκησης, λαϊκά δικαστήρια, επιτροπές και οργανώσεις) που είχαν συσταθεί την περίοδο της εαμοκρατίας ή επί βουλγαρικής κατοχής.[86]

  1. Τάσος Χατζηαναστασίου, Αντάρτες και Καπεταναίοι. Η Εθνική Αντίσταση κατά της βουλγαρικής κατοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης 1942-1944, Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2016, σ. 224-225. ↑
  2. Τάσος Χατζηαναστασίου, ό.π. , σ. 226. ↑
  3. K. Featherstone, Δ. Παπαδημητρίου, Α. Μαμαρέλης, Γ. Νιάρχος, Οι τελευταίοι Οθωμανοί. Η μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης, 1940-1949, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2013, σ. 244-256. ↑
  4. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, Βιβλίον Πρακτικών Συνεδριάσεων Νομαρχιακού Συμβουλίου Ροδόπης 1944-1945, Πρακτικόν Αριθ. 9, Θέμα 15ο, Κομοτηνή 25 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  5. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, Υποφάκελος 1, Νομάρχης Ροδόπης προς τας προσωρινάς κοινοτικάς επιτροπάς του Νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 105, Κομοτηνή 26-9-1944⸱στον ίδιο φάκελο, Πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς τους Δήμους και κοινότητας του Νομού Ροδόπης, Εγκύκλιος Διαταγή, Αρ. Πρωτ. 888, Κομοτηνή 23 Οκτωβρίου 1944. Οι καταγραφές αυτές δεν γίνονταν πάντα με την απαιτούμενη από τις αρχές επιμέλεια και προσοχή γεγονός που ανάγκαζε την αρμόδια επιτροπή να επιστήσει την προσοχή στους συναγωνιστές, όπως αναφέρονται στα έγγραφα, που είχαν αναλάβει το συγκεκριμένο έργο. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Κρωβύλης, Φάκελος 22, Έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας, νομαρχία Ροδόπης προς την κοινοτικήν επιτροπήν, Αρ. Πρωτ. 261, Κομοτηνή 4 Οκτωβρίου 1944. ↑
  6. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., ένωσις γεωργικών συνεταιρισμών προς τας διοικούσας επιτροπάς των κοινοτήτων της περιφέρειας, Αρ. Πρωτ. 46, Κομοτηνή 11 Οκτωβρίου 1944. ↑
  7. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς τις αρχές της αυτοδιοίκησης, Αρ. Πρωτ. 1116, Κομοτηνή 1 Νοεμβρίου 1944. ↑
  8. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., νομαρχιακό συμβούλιο Ροδόπης προς όλες τις κοινότητες περιφέρειας Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 983, Κομοτηνή 7 Φεβρουαρίου1945. ↑
  9. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 2, Κομοτηνή 20 Σεπτεμβρίου 1944. ↑
  10. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 3, Κομοτηνή 12 Νοεμβρίου 1944, σ. 6 ͘ ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Διοίκησης, Φάκελος 19, Διοίκηση ΕΑΜ, Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων, Αρ. φύλλου 17, Πράξη 55, κώδικας τοπικής αυτοδιοίκησης, Ελεύθερη Ελλάδα, Έδρα της επιτροπής, 15 Αυγούστου 1944, σ. 61-74. ↑
  11. Στο πρόγραμμα που εκδόθηκε από τη Νομαρχία Ροδόπης στις 5 Οκτωβρίου 1944 δόθηκαν οι οδηγίες σύμφωνα με τις οποίες επρόκειτο να διεξαχθούν οι εκλογές αλλά και άλλες πληροφορίες όπως η σύνθεση των δημοτικών και κοινοτικών συμβουλίων, ο τρόπος εκλογής των Δημάρχων αλλά και ποιοι πολίτες έχουν το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας, Φάκελος 15, Υποφάκελος 4, Πρόγραμμα, Αρ. Πρωτ. 297, 5 Οκτωβρίου 1944 ͘ ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., νομάρχης Ροδόπης, εγκύκλιος διαταγή περί του τρόπου διενεργείας των δημοτικών και κοινοτικών εκλογών της 15ης Οκτωβρίου 1944. ↑
  12. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου Ροδόπης προς τα νεοεκλεγέντα κοινοτικά συμβούλια του Νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 1055, Κομοτηνή 30 Οκτωβρίου 1944. ↑
  13. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς άπασας τας κοινοτικάς αρχάς Νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 1356, Κομοτηνή 7 Νοεμβρίου 1944. ↑
  14. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς όλους τους δήμους και κοινότητας Νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 2631, Κομοτηνή 8 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  15. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου Ροδόπης προς τους δήμους και κοινότητας του Νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 1242, Κομοτηνή 7 Νοεμβρίου 1944. ↑
  16. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς δήμους και κοινότητας Νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 1241, Κομοτηνή 3 Νοεμβρίου 1944. ↑
  17. Οι πόροι των δήμων, σύμφωνα με την Πράξη 55 του Κώδικα τοπικής αυτοδιοίκησης διακρίνονταν σε τακτικούς (φόροι, εισοδήματα της δημοτικής ή κοινοτικής περιουσίας, τέλη και δικαιώματα, έρανοι και κρατικές επιχορηγήσεις του ειδικού ταμείου τοπικής Αυτοδιοίκησης) και έκτακτους (αντίτιμο από την εκποίηση δημοτικών ή κοινοτικών κτημάτων, κληρονομιές, κληροδοτήματα, δωρεές και δάνεια). ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Διοίκησης, Φάκελος 19, Διοίκηση ΕΑΜ, Δελτίο πράξεων και αποφάσεων, Αρ. φύλλου 17, Πράξη 55, κώδικας τοπικής αυτοδιοίκησης, Ελεύθερη Ελλάδα, Έδρα της επιτροπής, 15 Αυγούστου 1944, σ. 69. ↑
  18. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., απόφαση νομαρχίας Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 804, Κομοτηνή 19 Οκτωβρίου 1944. ↑
  19. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4, Θέμα 22ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  20. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., Αρ. Πρωτ. 1333, 17 Νοεμβρίου 1944. Εκλογές για την ανάδειξη των λαϊκών δικαστηρίων γίνονται στις 12 Δεκεμβρίου 1944. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Κρωβύλης, ό.π., νομαρχιακό συμβούλιο Ροδόπης προς όλα τα λαϊκά κοινοτικά συμβούλια περιφέρειας Κομοτηνής, εγκύκλιος περί του τρόπου διενέργειας εκλογών λαϊκών δικαστηρίων της 24ης Δεκεμβρίου 1944, Αρ. Πρωτ. 2789, Κομοτηνή 12 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  21. Στην απόφαση περιλαμβάνονται και οι πομάκοι που προέρχονται από τη Βουλγαρία. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π. , πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς όλα τα λαϊκά συμβούλια του Νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 1649, Κομοτηνή 17 Νοεμβρίου 1944 και στον ίδιο φάκελο, πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς όλα τα λαϊκά συμβούλια και πολιτικές και στρατιωτικές αρχές του νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 2081, Κομοτηνή 25 Νοεμβρίου 1944. ↑
  22. Σε εγκύκλιο που απέστειλε ο πρόεδρος του Ν.Σ. Ροδόπης προς όλες τις Αυτοδιοικήσεις της περιοχής συναντάμε 10 επιτροπές (αγορανομίας, επισιτισμού, εκκλησιαστική, εκπαιδευτική, υγειονομική, καπνική, δασική, συγκοινωνίας, ελέγχου βιομηχανιών και επιχειρήσεων, ασφαλείας). Στην ίδια εγκύκλιο τονιζόταν η υποχρέωση των μελών των επιτροπών να κατεβαίνουν στις κοινότητες για να καθοδηγούν τις αυτοδιοικήσεις Α’ βαθμού και τα λαϊκά συμβούλια και να αφουγκράζονται τα προβλήματα του λαού προκειμένου να γίνει κατανοητή η ουσία της Αυτοδιοίκησης. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Κρωβύλης, Φάκελος 22, ό.π. νομαρχιακό Συμβούλιο Ροδόπης προς όλες τις Αυτοδιοικήσεις Νομού, Εγκύκλιος, Κομοτηνή 12 Ιανουαρίου 1945. ↑
  23. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς τον πρόεδρον της κοινότητας Σάλπης, Αρ. Πρωτ. 1873, Κομοτηνή 7 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  24. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., Κατάστασις ονομαστική της χορηγηθείσης ποσότητας σπόρου κριθής εις τους κατοίκους του χωρίου Σάλπης, Σάλπη 7 Νοεμβρίου 1944 και Κατάστασις εμφαίνουσα τους έχοντας ανάγκην σπόρου κατοίκους του χωρίου Σάλπης, Σάλπη 6 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  25. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς την κοινότητα Μεσσέ, Αρ. Πρωτ. 2451, Κομοτηνή 6 Δεκεμβρίου 1944 και στον ίδιο φάκελο, πρόεδρος νομαρχιακού σμβουλίου προς τον πρόεδρο κοινότητας Σάλπης, Αρ. πρωτ. 2613, Κομοτηνή 9 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  26. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., κυβερνητικός αντιπρόσωπος Θράκης προς τας νομαρχίας της καθ’ημάς περιφερείας, Αρ. Πρωτ.7, διαταγή της κυβερνητικής αντιπροσωπείας Θράκης, Κομοτηνή 29 Νοεμβρίου 1944. ↑
  27. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., απόφαση νομάρχη Ροδόπης προς δήμους και κοινότητες, Αρ. Πρωτ. 268, Κομοτηνή 5 Οκτωβρίου 1944. ↑
  28. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς τους δήμους και κοινότητας νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 1044, Κομοτηνή 30 Οκτωβρίου 1944. ↑
  29. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π,, Αρ. πρωτ. 411, 10-10-1944͘ και στον ίδιο φάκελο, πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς το λαϊκό συμβούλιο Σάλπης, Αρ. Πρωτ. 2307, Κομοτηνή 1 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  30. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου Ροδόπης προς τους δήμους και κοινότητας περιφέρειας, Αρ. Πρωτ. 1130, 1131, Κομοτηνή 6 Νοεμβρίου 1944. ↑
  31. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, Βιβλίον Πρακτικών Συνεδριάσεων Νομαρχιακού Συμβουλίου Ροδόπης 1944-1945, Πρακτικόν Αριθ. 4, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944 ·ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 20, πρακτικά συνεδριάσεως νομαρχιακού συμβουλίου, Αρ. Πρωτ. 2932, Κομοτηνή 29 Νοεμβρίου 1944. ↑
  32. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας, Φάκελος 205, Προϋπολογισμοί Νομαρχίας 1944-1945, Πρακτικό 2, Κομοτηνή 16 Μαρτίου 1945. ↑
  33. Στο πρωτότυπο κείμενο η λέξη είναι χωρίς εισαγωγικά. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας, Φάκελος 205, Προϋπολογισμοί Νομαρχίας 1944-1945, Πρακτικό 7, Αρ. Απόφ. 86, Κομοτηνή 8 Φεβρουαρίου 1945 και στον ίδιο φάκελο, νομαρχιακό συμβούλιο Ροδόπης προς δήμους και κοινότητας Νομού, Αρ. Πρωτ. 1131, Κομοτηνή 21 Φεβρουαρίου 1945. Στην απόφαση της 8ης Φεβρουαρίου προβλέπεται και η διάθεση ελλήνων δασκάλων για τη διδασκαλία της ελληνικής μία ώρα την ημέρα σε οθωμανικά σχολεία της Κομοτηνής και της επαρχίας. ↑
  34. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π, Πρακτικόν Αριθ. 7, Θέμα 6ο, Κομοτηνή 8 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  35. Ενιαίο μισθολόγιο υπαλλήλων περιοχής Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Προσκυνητών, Φάκελος 14, Αρχείο 1945, Υποφάκελος 5, νομαρχιακό συμβούλιο Ροδόπης προς υπηρεσίες δήμου και κοινοτήτων Νομού, Αρ. Πρωτ. 153, 23 Φεβρουαρίου 1945 και στον ίδιο φάκελο, διοικητική επιτροπή ΑΜΘ προς όλα τα νομαρχιακά συμβούλια και εργατικά κέντρα, Αρ. Πρωτ. 1192, Καβάλα 23-2-1945͘ ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Προσκυνητών, ό.π., νομαρχιακό συμβούλιο Ροδόπης προς Ιερά Μητρόπολιν Μαρωνείας και Θάσου, Αρ.Πρωτ. 114, Κομοτηνή 21 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  36. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4, Θέμα 8ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  37. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4, Θέμα 26ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  38. Με τον Νόμο 18/1944 «Περί νομισματικής διαρρυθμίσεως» εισήχθη μια νέα δραχμή που αντιστοιχούσε σε 50 δισεκατομμύρια παλιές δραχμές ενώ ορίστηκε ότι από τις 11 Νοεμβρίου 1944 η σχέση της νέας δραχμής με τη λίρα Αγγλίας θα ήταν 600 δραχμές προς μία λίρα. Χρήστος Χατζηιωσήφ, «Οικονομική σταθεροποίηση και πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα, 1944-1977», Bærentzen Lars-Ιατρίδης, Γιάννης Ο. και Smith, Ole L. (επιμ.), Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945-1949, Ολκός, Αθήνα 1992, σ.30. ↑
  39. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4, Θέμα 19ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  40. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., αντιπρόσωπος της κυβέρνησης προς νομαρχία Ροδόπης και Έβρου, Αρ. Πρωτ. 89, Κομοτηνή 5 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  41. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 5, Θέμα 5ο, Κομοτηνή 10 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  42. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 5, Θέμα 2ο, Κομοτηνή 10 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  43. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 6, Θέμα 6ο, Κομοτηνή 10 Ιανουαρίου 1945. ↑
  44. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 7, Θέμα 15ο, Κομοτηνή 8 Φεβρουαρίου1945. ↑
  45. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 7, Θέμα 1ο, Κομοτηνή 8 Φεβρουαρίου 1945 ͘ ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 21. Αρ. Απόφασης 76, Πρακτικό 7ο, Κομοτηνή 8 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  46. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 9, Θέμα 10ο, Κομοτηνή 25 Φεβρουαρίου1945. ↑
  47. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4,Θέμα 6ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  48. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4,Θέμα 12ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  49. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 21, Διοίκηση ΕΑΜ, πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς τον ταμίαν, Αρ. Πρωτ. 2517, Κομοτηνή 20 Μαρτίου 1945. ↑
  50. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς τον ταμίαν, Αρ. Πρωτ. 2591, Κομοτηνή 21 Μαρτίου 1945. ↑
  51. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, ό.π., νομάρχης προς τον ταμίαν νομαρχίας Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 657, Κομοτηνή 18 Οκτωβρίου 1944. ↑
  52. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 6, Θέμα 5ο, Κομοτηνή 10 Ιανουαρίου 1945. ↑
  53. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 6, Θέμα 7ο, Κομοτηνή 10 Ιανουαρίου 1945. ↑
  54. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 9, Θέμα 1ο ν. 14, Κομοτηνή 25 Φεβρουαρίου 1945 ͘ ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 21, Διοίκηση ΕΑΜ, δήμαρχος Κομοτηνής προς το νομαρχιακό συμβούλιο, Αρ. Πρωτ. 489, Κομοτηνή 3 Μαρτίου 1945. ↑
  55. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 9, Θέμα 1ο ν. 19-22, Θέμα 5ο και θέμα 16ο , Κομοτηνή 25 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  56. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4,Θέμα 13ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  57. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4,Θέμα 15ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  58. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3,ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4,Θέμα 16ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  59. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4,Θέμα 18ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  60. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 19, Διοίκηση ΕΑΜ, Αρ. Απόφ. 100, Πρακτικό 9, Κομοτηνή 25 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  61. Ένα μήνα πριν την εν λόγω συνεδρίαση η ένωση γεωργικών συνεταιρισμών Ροδόπης κάλεσε τους κατόχους πλεονασμάτων ποσοτήτων σιταριού, σίκαλης και αραβόσιτου να τα πουλήσουν στους συνεταιρισμούς με την τρέχουσα τιμή της ελεύθερης αγοράς για την ενίσχυση γειτονικών πολεμοπαθών περιοχών που στερούνταν ειδών συντήρησης και κυρίως άρτου τονίζοντας ότι επρόκειτο για ένα έργο στο οποίο έπρεπε να διακριθεί η περιφέρεια. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Κρωβύλης, ό.π., ένωση γεωργικών συνεταιρισμών Ροδόπης προς όλες τις κοινότητες και τα χωριά της Περιφέρειας, Αρ. Πρωτ. 176. Το συμβούλιο σε επόμενη συνεδρίαση, όταν πια και η περιφέρεια της Κομοτηνής αντιμετώπιζε παρόμοια προβλήματα, θεώρησε λανθασμένη αυτή την απόφαση. βλ. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ.6, Θέμα 20ο, Κομοτηνή 10 Ιανουαρίου 1945. ↑
  62. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Προσκυνητών, Φάκελος 14, Αρχείο 1945, Υποφάκελος, 5, Ανακοίνωση του προέδρου του νομαρχιακού συμβουλίου, Αρ. Πρωτ. 23, 2 Ιανουαρίου 1945. ↑
  63. Η ΕΤΑ, στην οποία συγχωνεύτηκαν η Φανέλλα του Αντάρτη και η Επιτροπή Προστασίας του Αντάρτη, δημιουργήθηκε τον Μάρτιο του 1943 από την Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με σκοπό τη συγκέντρωση οικονομικών πόρων για την προμήθεια των απαραίτητων για τις ανάγκες των ομάδων των ανταρτών και την αποστολή τους στον τόπο κάθε μονάδας. Στην ΕΤΑ ανατέθηκαν και τα καθήκοντα της εκμετάλλευσης δημόσιων κτημάτων αλλά και η μέριμνα για την ενίσχυση των απόρων οικογενειών των ανταρτών, αξιωματικών του ΕΛΑΣ, και υπαλλήλων που δεν τους καταβαλλόταν μισθός από την κυβέρνηση Ράλλη. .Ανδρέας Μωραΐτης, Η επιμελητεία του Αντάρτη, Ιστορικόν Αρχείον Εθνικής Αντιστάσεως, τεύχος 7-8, 1958, σ. 62-63. ↑
  64. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ.6, Θέμα 20ο, Κομοτηνή 10 Ιανουαρίου 1945. ↑
  65. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 21, νομαρχιακό συμβούλιο Ροδόπης, απόφαση της διοικητικής επιτροπής νομαρχίας Ροδόπης, Αρ.Πρωτ. 778, Κομοτηνή 31 Ιανουαρίου 1945. ↑
  66. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ.7, Θέμα 4ο ν.9, Κομοτηνή 8 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  67. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 19, υπηρεσία επισιτισμού Κομοτηνής προς την ένωση γεωργικών συνεταιρισμών, Αρ.Πρωτ. 122, Κομοτηνή 27 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  68. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Προσκυνητών, Φάκελος 14, Αρχείο 1945, Υποφάκελος 1, διοικητική επιτροπή Ανατ. Μακεδονίας-Θράκης, εγκύκλιος διεύθυνσης Υγείας, Καβάλλα 8 Ιανουαρίου 1945. Στον ίδιο φάκελο με έγγραφό του ο πρόεδρος του Ν.Σ. παρακαλούσε να διαδοθούν τα μέτρα για την πρόληψη του εξανθηματικού τύφου, πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς το δήμο Κομοτηνής, Αρ. Πρωτ. 471, Κομοτηνή 22 Ιανουαρίου 1945. ↑
  69. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4,Θέμα 20ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  70. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4,Θέμα 21ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  71. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4,Θέμα 30ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  72. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 4, Θέμα 23ο, Κομοτηνή 19 Νοεμβρίου 1944. ↑
  73. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., απόφαση του κυβερνητικού αντιπροσώπου προς όλα τα νομαρχιακά συμβούλια Δράμας, Καβάλλας, Σερρών, Ροδόπης, Έβρου, Αρ. Πρωτ. 1138, Δράμα 10 Νοεμβρίου 1944. ↑
  74. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 19, Διοίκηση ΕΑΜ 1944, πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου, Απόφαση 103, Κομοτηνή 25 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  75. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 7, Θέμα 2ο, Κομοτηνή 8 Φεβρουαρίου 1945 ͘͘ ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 21, Διοίκηση ΕΑΜ, Πρακτικό 2, Κομοτηνή 8 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  76. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας Ροδόπης, Φάκελος 21, ό.π., Πρακτικό 7, Αρ. Απόφασης 79, Κομοτηνή 8 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  77. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Προσκυνητών, Φάκελος 14, Αρχείο 1945, Υποφάκελος, 1, πρόεδρος κοινότητας Ξυλαγανής προς το λαϊκό συμβούλιο κοινότητας Προσκυνητών, Αρ. Πρωτ. 8, Ξυλαγανή 24 Ιανουαρίου 1945. Οι επιτροπές εθνικής αλληλεγγύης δέχονταν προσφορές σε τρόφιμα και για τη συντήρηση των παιδικών συσσιτίων. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Κρωβύλης, Φάκελος 22, Έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας, πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς όλα τα κοινοτικά συμβούλια του Νομού, Αρ.Πρωτ. 248, Κομοτηνή 11 Ιανουαρίου 1945. ↑
  78. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας, Φάκελος 18, πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς όλες τις υπηρεσίες και τμήματα, Αρ. Πρωτ. 55, 4 Ιανουαρίου 1945. ↑
  79. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Κρωβύλης, Φάκελος 22, Έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας, πρόεδρος του Νομαρχιακού Συμβουλίου Ροδόπης προς λαϊκά κοινοτικά συμβούλια περιφέρειας Κομοτηνής, Αρ. Πρωτ. 111, Κομοτηνή 15 Ιανουαρίου 1945. ↑
  80. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος Νομαρχιακού Συμβουλίου προς όλα τα λαϊκά συμβούλια του νομού Ροδόπης, Αρ. Πρωτ. 1940, Κομοτηνή 22 Νοεμβρίου 1944 και στον ίδιο φάκελο εγκύκλιος του προέδρου του νομαρχιακού συμβουλίου, Αρ. Πρωτ. 2787, Κομοτηνή 12 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  81. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π., πρόεδρος νομαρχιακού συμβουλίου προς τα λαϊκά συμβούλια περιφέρειας Κομοτηνής, Ξάνθης, Φρουραρχεία, Εθνική Πολιτοφυλακή, Αρ. Πρωτ 806, Κομοτηνή 23 Οκτωβρίου 1944. ↑
  82. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Σάλπης, Φάκελος 27, ό.π, Εγκύκλιος 56 της εθνικής πολιτοφυλακής προς τις υπηρεσίες εθνικής πολιτοφυλακής, Αρ. Πρωτ.1384, χ.τ.ε. 4 Νοεμβρίου 1944. ↑
  83. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Γενικής Διοικήσεως Θράκης, Φάκελος 3, ό.π., Πρακτικόν Αριθ. 5, Θέμα 10ο, Κομοτηνή 10 Δεκεμβρίου 1944. ↑
  84. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Προσκυνητών, Φάκελος 14, Αρχείο 1945, Υποφάκελος 5, νομάρχης Ροδόπης προς τον Δήμαρχο Κομοτηνής και κοινοτικά συμβούλια Περιφέρειας, Αρ. Πρωτ.1850, Κομοτηνή 5 Μαρτίου 1945. ↑
  85. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Κοινότητας Προσκυνητών, Φάκελος 14, ό.π., νομαρχιακό συμβούλιο Ροδόπης προς προέδρους κοινοτήτων περιφέρειας Κομοτηνής, Αρ. Πρωτ. 1667, Κομοτηνή 27 Φεβρουαρίου 1945. ↑
  86. ΓΑΚ Ροδόπης, Αρχείο Νομαρχίας, Φάκελος 360, Αρ. Πρωτ. 1, απόφαση του Γενικού Διοικητή Θράκης, Κομοτηνή 26 Μαρτίου 1945. ↑