Ένα ακόμη τεύχος της ιστορικής επιθεώρησης Εικοστός Αιώνας είναι από σήμερα διαθέσιμο στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες, με πλούσιες συνεισφορές νεότερων ερευνητών, οι οποίες εξετάζουν ποικίλες πτυχές της ιστορίας του περασμένου αιώνα.

Την ίδια στιγμή, μια παράλληλη δραστηριότητα των ανθρώπων του περιοδικού, από κοινού με το συνεργατικό εγχείρημα ανεξάρτητου τύπου Alterthess, η σειρά podcasts «Ξεφυλλίζοντας τον Εικοστό Αιώνα», βρίσκεται ήδη στο 13ο επεισόδιό της.

Η ιδέα για μια τέτοια σειρά podcasts, που επιδίωκε να μεταφέρει την εν εξελίξει έρευνα και τις ενδιαφέρουσες ιστορικές εκδόσεις στο ευρύ κοινό, αρχικά φάνταζε αδύνατη, αφού δεν είχαμε ούτε οικονομικούς πόρους ούτε τεχνογνωσία. Η συνεργασία μας με το συνεργατικό εγχείρημα ανεξάρτητου τύπου Alterthess και τους ανθρώπους του, ιδίως τον Μενέλαο Εξίογλου, που έχει αναλάβει την ηχοληψία και το μοντάζ, αλλά και η υποστήριξη των εκδόσεων Αλεξάνδρεια, έκαναν δυνατή την πραγματοποίηση της ιδέας. Τα podcasts «Ξεφυλλίζοντας τον Εικοστό Αιώνα» είναι διαθέσιμα στις πλατφόρμες: Spotify, Apple Podcasts, Yt και Yt Music.

Αυτές τις δύο χρονιές έχουμε συνομιλήσει με ιστορικούς για πάρα πολλά και διαφορετικά θέματα, όπως το πολιτικό τραγούδι, ο δωσιλογισμός στα χρόνια της Κατοχής, η γερμανική προπαγάνδα στην Ελλάδα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου, η ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού, οι εθνικές επέτειοι και η σημασία τους, ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, η Βρετανική Αυτοκρατορία κ.ά.

Ένα podcast με ιστορικό θέμα εγγράφεται στον χώρο της δημόσιας ιστορίας και κάνει κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που επιχειρεί να κάνει ένα ακαδημαϊκό περιοδικό. Επιδίωξή μας είναι να αναδείξουμε ενδιαφέρουσες εν εξελίξει μελέτες και έρευνες, να συζητήσουμε με αφορμή επετείους και επίκαιρα γεγονότα και, κυρίως, να μιλήσουμε για σημαντικά βιβλία ιστορικών, κοινωνικών και πολιτικών επιστημόνων.

Στόχος αυτών των εκπομπών είναι να καταστήσουν τη γνώση που φέρνουν οι νέες εκδόσεις, τα ερευνητικά ευρήματα που προσφέρουν ή τις υποθέσεις εργασίας της τρέχουσας έρευνας και τις ακαδημαϊκές συζητήσεις προσβάσιμα σε όλους και όλες, ενώ, ταυτόχρονα, η επιστημονική ταυτότητα και η εγκυρότητα, το μεθοδολογικό πρωτόκολλο, η αρχειακή τεκμηρίωση και ο τρόπος εκλαΐκευσης είναι εκείνα που υπαγορεύονται από τη σύνδεση των συντελεστών τους με την επαγγελματική ενασχόληση με την ιστορική επιστήμη.

***

Στο τέταρτο τεύχος του 20ού Αιώνα δημοσιεύονται εργασίες που καλύπτουν ένα μεγάλο χρονικό άνυσμα, από τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα και τον Εθνικό Διχασμό μέχρι τη δεκαετία του 1980 και το πρόωρο τέλος του – αν δεχθούμε την περιοδολόγηση του Hobsbawm και το σχήμα του «σύντομου» 20ού αιώνα. Πρόκειται για ερευνητικά κείμενα που εκκινούν από την πολιτική ιστορία και εκτείνονται, μέσα από τις μελέτες των συγγραφέων του τεύχους, έως τη χωροταξική ιστορία των πόλεων ή τη σύμφυση του ελληνικού εθνικισμού με την παραδοξολογία και τις θεωρίες συνωμοσίας.

Ειδικότερα, ο Ρόδης Λοχαΐτης εξετάζει τον Εθνικό Διχασμό μέσα από το παράδειγμα των προσφυγών τριών δημάρχων από μεγάλες πόλεις που υποβλήθηκαν στο Συμβούλιο της Επικρατείας, σχετικά με ποινές που τους είχαν επιβληθεί από την κεντρική διοίκηση. Διερευνά τα πολιτικά αίτια πίσω από την επιβολή τους και εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο το νεοσύστατο Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο χειρίστηκε τις υποθέσεις από νομικής άποψης, ρίχνοντας φως σε μια άγνωστη πτυχή του πολιτικού τοπίου του Μεσοπολέμου.

Ο Ιωάννης Κοντάκης διερευνά τη σχέση των σχεδιασμών και των ενεργειών της ιταλικής διοίκησης στα Δωδεκάνησα και της γενικότερης πολιτικής ατζέντας της Ιταλίας, εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο, υπό τον κυβερνήτη Mario Lago (1922-1936), κατανόησε την αποστολή της και στη συνέχεια αξιοποίησε και προώθησε την ιστορική κληρονομιά και τον πολιτισμό των Δωδεκανήσων μέσω του τουρισμού, προκειμένου να ενισχύσει την οικονομία και, κυρίως, τις αποικιοκρατικές πολιτικές της «αναγεννημένης» φασιστικής Ιταλίας.

Ο Γεώργιος Γιώτης, διερευνώντας το πλούσιο υλικό που προσφέρουν τα «Δελτία Πληροφοριών» της μεταξικής ΕΟΝ, επικεντρώνεται στην καθημερινή ζωή της πρωτεύουσας κατά την εξάμηνη περίοδο του πολέμου, αναδεικνύοντας την αγωνία των κατοίκων, τους φόβους, την ανεξέλεγκτη φημολογία, την ανησυχία για τη διατροφική αυτάρκεια, αλλά και την ανάγκη συμμόρφωσης με τα μέτρα αντιαεροπορικής προστασίας, τον καταλυτικό ρόλο της παρουσίας της RAF στην ανύψωση του ηθικού του πληθυσμού, την προσπάθεια αύξησης της δημοτικότητας του Μεταξά κ.λπ.

Οι Γιώργος Λιμαντζάκης και Γιάννης Θυμιανός εξετάζουν την πολιτική δράση του δικηγόρου Ιωάννη Πασσαδάκη (1890-1953), ενός από τους σημαντικότερους συνεργάτες των Ναζί στην Κρήτη, ο οποίος διετέλεσε νομάρχης Ηρακλείου και γενικός διοικητής Κρήτης. Η μελέτη τους, διερευνώντας τις διαθέσιμες πηγές, δείχνει ότι ο Πασσαδάκης δεν ήταν απλώς αντικομμουνιστής αλλά υποστήριξε με κάθε τρόπο τη Γερμανία και τη «Νέα Τάξη» που σκόπευε να επιβάλει στην Ευρώπη. Μετά τον πόλεμο, καταδικάστηκε για συνεργασία, μαζί με άλλους 29 υπουργούς και πρωθυπουργούς που είχαν υπηρετήσει κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Η Σμαράγδα Ευαγγέλου μελετά τους μετασχηματισμούς που σημειώθηκαν στον αστικό χώρο του Πειραιά κατά την περίοδο της χούντας, επί δημαρχίας Αριστείδη Στ. Σκυλίτση, όταν κατεδαφίστηκαν το Ρολόι και η Κεντρική Αγορά, ως έκφραση της ιδεολογίας της αναγέννησης, της ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού που υιοθετήθηκε από το δικτατορικό καθεστώς, έτσι όπως αποτυπώνεται στα επίσημα αρχεία του δημοτικού συμβουλίου, καθώς και τον ανεπίσημο λόγο των κατοίκων.

Ο Άκης Παλαιολόγος επικεντρώνει τη μελέτη του στην πρώτη δεκαπενταετία της Μεταπολίτευσης (1974-1989), εξετάζοντας την ανάδυση των πολιτικών και κοινωνικών σχηματισμών και τις διαιρέσεις που διαμορφώθηκαν γύρω από το ζήτημα του εκδημοκρατισμού, τα βήματα για την υπέρβαση των μετεμφυλιακών αποκλεισμών και τον τρόπο με τον οποίο η διαχείριση της ιστορικής μνήμης επηρέασε και τροφοδότησε αυτές τις διαιρέσεις.

Ο Κωνσταντίνος Αργιανάς, εξετάζει τα μνημεία που ανεγέρθηκαν στο Περιστέρι, κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, μελετώντας θεματικές, εικονογραφικές και τεχνοτροπικές αναφορές, καθώς και πολιτικές και ιδεολογικές συνδηλώσεις, διερευνώντας την αναπαράσταση της μνήμης της δεκαετίας του 1940 στον αθηναϊκό δημόσιο χώρο, καθώς και τη διασταύρωση της δημόσιας ιστορίας με τις πολιτικές μνήμης.

Τέλος, ο Κώστας Κωνσταντινίδης, στο πρωτότυπο θεματολογικά άρθρο του, μελετά το αρχείο του περιοδικού Δαυλός και, χρησιμοποιώντας ως αναλυτικό εργαλείο την έννοια του «μυστικιστικού εθνικισμού», εξετάζει την αναθεώρηση του παραδοσιακού τριμερούς σχήματος της εθνικής ιστορίας, που οι συντάκτες του περιοδικού μπολιάζουν με στοιχεία αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, αλλά και παραδοξολογίας, στην προσπάθεια ενσωμάτωσης μιας χαμένης εθνικής προϊστορίας, όπου η επιστήμη, η ακαδημαϊκή ιστορία και η αρχαιολογία παρουσιάζονται να συνωμοτούν για να αποκρύψουν «αληθινά» γεγονότα που έλαβαν χώρα χιλιάδες χρόνια πριν.

Η ύλη του τεύχους συμπληρώνεται με μια σειρά βιβλιοκρισίες για ενδιαφέρουσες ιστορικές μελέτες που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα στα ελληνικά ή και στα αγγλικά.

Σπύρος Κακουριώτης – Ελένη Πασχαλούδη – Χρήστος Φωτογλίδης